Nasze naturalne skarby

Dzięki temperaturze wody i jej chemicznemu składowi żywy świat jeziora jest wyjątkowy. Tylko niektóre rodzaje flory i fauny na Węgrzech są spotykane wyłącznie tutaj. 

Pod mikroskopem…

Niebieskie algi, to wyjątkowe rośliny, których unikalny skład białka sprawia, że nadają się do życia w wysokich temperaturach cieplanianego źródła. Typowymi mieszkańcami jeziora są również bakterie siarkowe, które są zdolne magazynować w swoich komórkach siarkę oddzielającą się od wody. Różne szczepy bakterii żyjących w jeziorze dokonują dezynfekcji wody.

Szczególny gatunek mikromonospor żyje w jeziorze, które nazwano mikromonosporami z Hévíz, według ich miejsca „zamieszkania”, ponieważ nigdzie indziej do tej pory ich nie znaleziono. Mikromonospory powodują  silny rozkład białka i celulozy.

Również w Hévíz został odkryty rodzaj bakterii, Promieniowiec promienicy uznany także za wyjątkowy, w Środkowej Europie pojawia się tylko tutaj. W jego komórkach i ich otoczeniu zbierają się kryształki jodu. 

Widoczne oczami…

Możemy odważnie powiedzieć, że najbardziej szczególną rośliną jeziora w Hévíz są róże wodne lub inaczej zwane lilie wodne. Już w 1815 roku angielski lekarz-podróżnik Richard Bright wspomina o wyjątkowych kwiatach w swojej książce. W jeziorze tylko biała lilia jest rodzimą, która właściwie z jeziora została wyparta, ale jeszcze wiele z nich można spotkać przy ujściu. Pod koniec latach 1800–tych odbyło się parę prób zaadaptowania innych rodzajów lilii, z których jedynie wprowadzenie indyjskiej róży wodnej zakończyło się sukcesem. Indyjską lilię wodną sprowadził Sándor Lovassy, profesor Akademii Ekonomicznej w Keszthely w 1898 roku. Od tego czasu ta roślina stała się godłem miasta.

Czy wiesz, że

  • prawdziwą ojczyzną czerwonej róży jest India Wschodnia, Bengalia?
  • jedna łodyga może mieć latem nawet od 10-20 liści?
  • kwiaty otwierają się w nocy, a rano przed południem zamykają?
  • rozkwit kwiatów trwa od czerwca aż do końca listopada?
  • kwiaty nie tylko pełnią estetyczną funkcję, ale odgrywają dużą rolę w zahamowaniu
  • ochłodzenia wody?
  • na dnie jeziora rozgałęzienia wodorośli lilii chronią błoto lecznicze?

 

W 1999 roku Zala Kalendarium tak pisze o tym:
100 lat lilii wodnych w Hévíz


Od czasu zaadoptowania się są cudem

Setną rocznicę urodzin obchodziła w zeszłym roku indyjska lilia wodna na jeziorze w Hévíz. Zadomowienie się tego cudownego kwiatu, który znajduje się w herbie miasta, nie szło łatwo, ale na szczęście się udało. Kłopoty czasami się zdarzały i zdarzają, gdyż kwiaty przed atakami roślinożerczych szkodników wciąż trzeba chronić. Na szczęście udało się znaleźć odpowiednie środki i sposoby, a ponadto wypracować ich skuteczne działanie. O historii lilii wodnych, o ich ochronie rozmawialiśmy z Tamás Vincze, inżynierem ogrodnikiem w Państwowym Szpitalu Leczniczym.

-Oprócz tego, że lilie są piękne, mają one mitologiczną przeszłość, a nawet uważamy je za świętą roślinę.

kwiat egipskiej białej i niebieskiej lilii odgrywał ważną rolę w wierze Egipcjan.Był symbolem bogactwa i dobrobytu, więc został poświęcony Królowi Egiptu Ozirisowi i jego żonie Izis. Był również symbolem śmierci, wiecznego życia i odnowy. Dlatego też zabalsamowane mumie przyozdabiano kwiatami białej i niebieskiej liii.

- Egipcjanie nie tylko szanowali lilie, ale używali je jako pożywienie, ich nasiona mielili na mąkę i piekli z tego placki. Krewnym lilii wodnej jest lotos, w mitologii hindu jest kolebką Wszechświata. Kiedy potop zniszczył wszystko, z pępka Visznu, leżącego na powierzchni wody, zakwitł lotos. Z kwiatu zrodził się Brahma, Stwórca i stworzył świat.


 

W jednej z rąk Wisznu trzyma lotos, to jest ten kwiat, który z bezkształtnej nieskończoności wód rozkłada płatki w całej okazałości, w ten sposób symbolizując Wszechświat.

Według Wed, świętych ksiąg hinduizmu, kształt lotosu to najgłębsze ziarno ludzkiej istoty, tam, gdzie mieszka dusza. Wierni hindu i buddyści porównują go do człowieka, którego nie dotknęły grzechy świata. Niektóre kwiaty lotosu mają starsze symboliki.W literaturze indyjskiej wiecznym tematem jest budzący się i otwierający swoje płatki lotos podczas pierwszych promieni porannego słońca. Literackie opisy porównują również do kwiatu lotosu piękną kobietę.

-Dla Hévíz liilia nie jest świętym kwiatem, ale jest za to herbem miasta. W jaki sposób trafiła do jeziora?

Najpiękniejszym widokiem w świecie roślinnym jeziora mogą się poszczycić lilie wodne.

Z opisów początku stulecia, a także z opisów przewodnika angielskiego lekarza podróżnika z roku 1815 Richarda Brighta wiemy, że najstarszym rodzimym kwiatem była biała lilia (Nymphaea alba). Prawie wszędzie spotykany rodzaj rośliny, bo i na zimnych wodach i w cichych wodach już sama w sobie jest pięknym, dekoracyjnym zjawiskiem.

Już w trzydziestych latach zeszłego stulecia spróbowano koło białej lilii zaadaptować pochodzące z tropików lilie, by się przyjęły, tak jak białe. Poszczególne rodzaje egipskiej białej lilii (Nyphaea lotus) zostały sprowadzone z ciepłej wody kąpieliska Biskupiego w Nagyvárad do kąpieliska budapesztańskiego Lukacz (Lukács), a potem stąd do Hévíz. Niestety, próba ta się nie powiodła. Między latami 1898 i 1906 Sándor Lovassy, profesor Akademii Ekonomicznej z Keszthely, podjął odważną decyzję i na wielką skalę ponowił akcję przeniesienia lilii. Z bogatego ogrodu botanicznego Wiktorii Uniwersytetu Naukowego w Budapeszcie, zdobył mnóstwo sztuk kłączy tropikalnych lilii i zasadził je w mule błotnym. W pierwszym roku prób Sándor Lovassy zajął się egipską białą lilią i podgatunkiem indyjskiej czerwonej lilii o długich kwiatach (Nymphaea rubra ). Podobnie, jak w poprzednim stuleciu próby z białą lilią skończyły się fiaskiem, ale z czerwoną lilią już w 1898 roku udały się, bo lilie wykazały żywotność. W 33 dniu po ich umiejscowieniu, 25 lipca 1898 roku w Hévíz otworzyła się pierwsza czerwona lilia, co spotkało się naturalnie z wielkim zainteresowaniem kuracjuszy. 

Czy Sándor Lovassy nie eksperymentował z innymi gatunkami?

Ależ tak. W następnym roku próbował zasadzić pochodzące z Egiptu, Indii i Afryki niebieskie lilie, a potem nawet lilie z amazońskiego regionu Viktorii. Te ostatnie zaczęły w sierpniu 1903 roku kwitnąć, ale zaaklimatyzować się nie potrafiły. Wydawało się, na co wskazywały pierwsze oznaki, że próby zakończą się sukcesem i południowo-afrykańska lilia o niebieskich kwiatach, w ciągu dnia otwierająca się, też się przyjmie, lecz gleba dna jeziora i mikroklimat –podobnie, jak dla innych gatunków- nie były odpowiednie.
 

Czyli, że dziś pięknie lśniący gatunek okazał się najbardziej żywotny, a z punktu widzenia zadaptowania się najbardziej odpowiedni. Ale co możemy wiedzieć o cechach kwiatów?

Z tropików Wschodniej Indii, dokładniej z moczarów Bengalii, z powolnie płynących płytkich wód lilia trafiła do ogrodów botanicznych Europy w 1803 roku. Zazwyczaj otwiera się w nocy i w słonecznych dniach wczesnym popołudniem się zamyka. Jeśli niebo jest zachmurzone, cały dzień pozostaje otwarta . Ciekawostką jest też, że łodyga rośliny znajduje się w mule błotnym, stamtąd pną się w górę na powierzchnię liście, czasami nawet na 4-5 metrów. Kwiaty kwitną od maja do listopada, każdy kwiat kwitnie przez 3 dni. Nienaruszone jezioro latem wypuszcza 60-90 liści. Jesienią lilie powoli cofają się do błota, a wiosną wypuszczają ponownie pędy.


 

- Jak wytrzymała jest lilia?

- Co ciekawe, nasienie jednego nie indyjskiego gatunku lilii jest zadziwiająco żywotny.W Japonii, na początku stulecia, w głęboko wykopanej warstwie mułu błotnego znaleziono nienaruszone nasiona. Przeprowadzano próby, by wypuściły pędy i to się powiodło. Potem dokonano dokładnych badań za pomocą radokarbonu, by ustalić ile mają lat, okazało się że nasiona są w wieku 1040 lat. Czerwona lilia pomimo wszystko, tak, jak i inne tropikalne rośliny jest wyjątkowo wrażliwa. Lubi spokój, stabilny klimat. Niegdyś z wielką pieczołowitością ochraniane egzotyczne rośliny, w dzisiejszych czasach bardzo się rozmnożyły. W jeziorze termalnym lilia wodna jest naturalnie rośliną pod ochroną, zrywać jej lub dotykać nie wolno. 

- Jeśli jestem dobrze poinformowany, rośliny te spełniają klimatyczną rolę.

Tak, to jest prawda, lilie wodne mają nie tylko estetyczną wartość. Rośliny pokrywające znaczną część jeziora skutecznie hamują ochłodzenie wody, tak, jak i okalający jezioro las ochronny, który odgrywa znaczną rolę, bo zapobiega gwałtownemu spadkowi temperatury wody, ponieważ blokuje podmuchy wiatrów, które rozrzedzają parę, unoszącą się nad jeziorem. Warto też wspomnieć, że mnóstwo białych lilii wodnych znajduje się też w kanale odpływowym, co dobrze wpływa na florę jeziora. 

-Pomimo ciągłej ochrony rośliny te, przynajmniej w Hévíz, potrzebują stałej opieki?

Na liliach pojawiły się w latach poprzednich szkodniki. Jeden z nich, to oleisty robak, o nazwie pszczolinka (andrea pilipes), a drugi to mszyce. Ponieważ od 1993 roku jezioro jest objęte ochroną i setki tysięcy kuracjuszy jest tutaj obecnych co pół roku, dlatego też przy określeniu sposobu obejścia się z tymi szkodnikami sprawą nadrzędną jest stworzenie procedury nieszkodliwej dla człowieka i natury. Z działań chemicznych od pierwszego momentu zrezygnowaliśmy, w grę wchodziło tylko biologiczne rozwiązanie.

Przeciwko pszczolince już drugi rok stosujemy szczep bakterii, który jest szkodliwy wyłącznie dla tych szkodników. Przeciwko zwalczaniu mszyc nie mieliśmy podobnego środka, więc zdążyły one spowodować znaczne szkody w roślinach. Eksperymenty laboratoryjne i bezpośrednio w jeziorze pokazały, że pewien rodzaj grzyba można sukcesywnie zastosować w walce przeciw szkodliwym mszycom. Strzępki tego grzyba oplatają ciało mszyc, w ten sposób owad zginie. Prośba o zezwolenie użycia tego sposobu jest już złożona do Urzędu i Ministerstwa Ochrony Środowiska…

Tak, jak flora, fauna jeziora termalnego jest również urozmaicona, Żyją tu drobne jednokomórkowce i kręgowce. Kąpiącym się tutaj w ogóle nie przeszkadzają, gdyż tylko ten, kto naprawdę uparcie ich szuka, dowiaduje się o ich istnieniu. Raki planktonowe, ślimaki wodne, rybki, ważki, chrząszcze na liściach i kwiatach, a nawet liczne rodzaje motyli zamieszkują jezioro i jego okolice. 

Czy wiesz, że:

  • że w jeziorze i okolicy żyje 66 rodzajów ślimaków?
  • najstarszym, rodzimym rodzajem ryb w jezorze jest zykły karaś i lin z drobnymi łuskami? Ale możemy się spotkać z małym karpiem, srebrnym karasiem i gambusią.
  • oprócz żabki wodnej nadal mieszka tu żaba rechotka i kumak nizinny?
  • w trzcinie pojawia się żółw błotny, traszka plamista a nawet zwykły zaskroniec?
  • jesienią i zimą okolice ujścia zapełniają kaczki? Zimą znajdą tu schronienie łabędzie, mewy i łyski.
  • ryjówka leśna, ryjówka wodna i kret czasami ukazują się kuracjuszom?

Las ochronny, park

W mieście – zwłaszcza wokół jeziora, na promenadzie – podczas spaceru widzimy wiele egzotycznych drzew, z których warto wymienić utworzony rząd platanów i w tym samym wieku będące stare drzewa, które zostały posadzone razem z platanami- klon, cypr moczarowy i macierzysta chińska jodła.

Wokół jeziora i w Lesie ochronnym pomaga w orientacji i w poznaniu świata fauny i flory system tablic.

Ścieżka przyrodnicza Berek jest jeszcze dla wielu nieznana, a warto chociażby podczas wycieczki pieszej poznać wszystkie tutejsze atrakcje. Ścieżka przyrodnicza oprowadza po jeziorze w Hévíz, po okolicznych łąkach, okalających jezioro, pokazuje faunę i florę, która jest nie tylko w naszej ojczyźnie rzadkością, ale również w Europie i dlatego też jest naszym wyjątkowym naturalnym skarbem.

Związek Kulturalny-, Ochrony Miasta-, Rozwoju- miasta Hévíz, a także Stowarzyszenie Ochrony Przyrody z Keszthely wydały wspólnie informator, wspomagający orientację w Hévíz, stanowi on wielką pomoc dla kuracjuszy i można go znaleźć, klikając na poniższy link vezetofuzet